محققین در جستجو برای یافتن تاریخ صحیحی به عنوان مبدا و زمان بافت اولین قالی به بن بست رسیده اند. در ابتدا برخی از پژوهشها در این زمینه برخی از این افراد را برآن داشته بود که مرکز قالی بافی در ابتدا در مصر بوده است. امّا کشف اولین فرش به نام پازیریک[1]که در کوههای سیبری در سال ۱۹۴۹ توسط پروفسور رودنکو کشف گردید، این نظریه را باطل نمود و با توجه به این نمونه عملی، پژوهشگران به این باور رسیدند که مهد قالی بافی نه در سواحل رود نیل و دجله و فرات، بلکه در ایران بوده است.س
در هر حال این هنر اصیل ایرانی از نظر طراحی نقوش در یک نقطه سنتی باقی نماند و به تدریج استادکاران ایرانی، طرحهای بسیار زیبا و تحسین برانگیزی را ارائه دادند که در بافت فرشهایی با ابعاد مختلف مورد استفاده قرار گرفتند. متاسفانه از آنجا که قانون ثبت و حمایت از صاحبان طرح در ایران وجود ندارد، این طرح ها بوسیله بسیاری از سودجویان و سوداگران دیگر کشورها به سرقت رفت و بدون آنکه حداقل از خاستگاه این طرح ها، یعنی کشور ایران نامی برده شود، قالی های زیادی بافته شد و به قیمتی ارزانتر به جای جای جهان صادر شد. در این میان صاحبان ذوق و مشتاقان حقیقی که استادکاران بی نظیر و بی بدیل طراحی نقوش فرش بودند، هر روز طرحی جدید در رنگ بندیهای حیرت آور را خلق کرده، به دستان هنرمند قالیبافان سپردند. در این میان آنچه این هنر ارزنده را از نقش به فرش تبدیل نمود، دستان هنرمند افراد گمنامی بوده و هست که هرگز ما از نام و محل زندگی و زندگینامه آنها آگاه نخواهیم شد. این زحمتکشان هنرمند بی نشان، همواره در تاریخ قالی بافی ایران، آثاری جاودانه را خلق نمودند و با این کار بر غنای فرهنگی این مرز و بوم افزودند، بی آنکه خود از آن آگاه باشند و یا اصولن ادعایی جز دستمزد ناچیزی که به آنها داده می شود داشته باشند. س
یکی از مزیتهای خانه های ایرانیان از نظر چیدمان وسائل، نسبت به اروپائیان ،استفاده از فرش و تابلوفرش می باشد که نه تنها زمین آنرا بلکه دیوارهای این خانه ها را به یک گالری هنر تبدیل نموده است.س
در این بخش شما را با تعدادی از فرشهایی آشنا می کنیم که در موزه های جهان قرار دارند. در مقالات آتی، به فرشهایی که در موزه فرش تهران قرار دارند نیز اشاره خواهد شد. این موزه که به دستور فرح پهلوی (فرح دیبا) در ضلع شمال غربی پارک لاله و در فضایی به وسعت ۱۲۰۰۰ متر مربع ساخته شده بود در روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۶ به وسیله وی افتتاح گردید. این موزه یکی از مدرن ترین موزه های فرش در جهان بود که در آن زمان به مرور فرشهای تاریخی و زیبایی را بخود اختصاص داد. س
فرشهای موزه ای
س ۱ -فرش پازیریک
یکی از قدیمی ترین فر شها می با شد که به وسیله پرو فسور رود نکو در سال ۱۹۴۹ میلادی در منطقه پازیریک سیبری در نزدیکی مرز مغولستان در میان یخ ها کشف شد . این فرش که ابعاد آن دو متر در یک متر و هشتاد و سه سانت می باشد و دو میلی متر قطر دارد ودر هر دسیمتر مربع ۳۶۰۰ گره دارد. در آن فرش از رنگ های قهوه ای مسی ، و سبز روشن و زرد استفاده شده است . س
طرح آن ترکیبی از طرحهای آشوری ، هخامنشی و سکائی می باشد . س
طرح زمینه آن شامل گلهای ۴ پر آشوری می باشد و پس از یک حاشیه که از گلهای تقریبن ۴ گوش تشکیل شده است ، یک ردیف از سواران ایرانی به چشم می خورد و طرح سواران و کلاه مخصوص آنها، اصالت ایرانی آن را نشان می دهد و نقوش آن با اشکال متداول در دوران هخامنشی و نقوش تخت جمشید مشابهت دارد. در انتهای حواشی فرش ، جانوران بالدار افسا نه ای دیده می شود . س
طرح و گره این فرش نشان دهنده آن است که این فرش اولین تجربه بافندگان آن نبوده و نمودار سالها تجربه و کمال تدریجی این هنر می باشد . نوع گره آن ترکی است و حدود ۵ قرن قبل از میلاد با فته شده است . این فرش هم اکنون در موزه ارمیتا ژ سن پترزبورگ نگهداری می شود . س
س ۲ – فرش اردبیل
فرش اردبیل ( شیخ صفی ) ، یکی از نفیس ترین فرشهای موجود در جهان می باشد . تار و پود آن ابریشمی و پرز آن پشمی است. یازده متر و پنجاه دوسانت، طول و پنج متر و سی و چهار سانت، عرض دارد و در سال ۹۴۶ ه . ق بافته شده است و دارای تاریخ و امضاء می باشد. نام بافنده آن همراه با یکی از ابیات شعر حافظ در قسمت بالای فرش مشاهده می شود .س
جز آستان توا م در جهان پناهی نیست سر مرا به جز این در حواله گاهی نیست س
این قالی در زمان سلسله صفوی برای مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی جد خاندان صفویه بافته شده است و توسط شرکت انگلیسی زیگلر از ایران خارج شده و به موزه ویکتو ریا آلبرت لندن فروخته شد . در هر متر مربع آن ۵۱۷۰۰۰ گره از نوع فارسی بکار رفته است . بافت آن سه سال و نیم سال طول کشیده است ، طرح آن بسیار زیباست . در وسط آن ترنج زیبائی به رنگ زرد طلا ئی قرار گرفته است که شانزده کلا له دور آنرا احاطه کرده است . زمینه فرش، آبی سیر است و تمامی آن با گلهائی بسیار ظریف تزئین شده است و حاشیه توسط کتیبه ها و گلوله هائی، بصورت یک در میان تزئین شده است . س
س ۳ - فرش چلسی
این فرش که یکی از فرشهای زیبا و دلنشین و نفیس جهان است. هم اکنون در موزه ویکتوریا آلبرت لندن جای دارد وچون توسط یکی از تجار خیابان کینگزرود در چلسی واقع در شهر لند ن خریداری شده به این نام معروف گشته است . تارو پود آن ابریشم و پرز آن پشمی است . ابعاد آن ۵۴۰ سانت در ۳۶۰ سانتیمتر و گره آن از نوع متقارن است . طرح آن شامل دو ترنج کامل با کلا له های جانبی و دو نیم ترنج متصل به حا شیه ها می باشد و در زمینه لاکی آن، حیواناتی مثل آهو، شیر و پلنگ مشاهده می شود .
س ۴ - فرش جانمازی
این فرش که ابعاد آن بطور تقریبی یک متر در یک متر و شصت و یک سانتیمتر می باشد درموزه متروپولیتین نیویورک نگهداری می شود. نوع گره آن فارسی است ودر هر دسیمتر آن ۱۰۰۰۰ گره وجود دارد. تار آن از جنس پنبه قهوه ای رنگ و پود آن پشم طبیعی است و پرز آن پشم و زر و سیم می باشد . در بالای این فرش جمله ( الله اکبر ) نقش بسته است . س
س ۵ – فرش ترنجدار
این فرش که ابعاد آن یک متر و سی و دو سانتیمتر در یک متر و نود و نه سانت می با شد در قرن چهاردهم هجری بافته شده است.نوع گره آن فارسی است و تاروپود آن پنبه ای و پرز آن پشمی است و در موزه فرش ایران نگهداری می شود . س
س ۶ – فرش ترنج و حیواندار
این فرش که در موزه میلان نگهداری می شود و در هر متر مربع آن ۵۶۸۸۰۰ گره وجود دارد. تار و پود آن ابریشمی و پرز آن پشمی است . زمینه آن از ترنج و حیوانات تشکیل شده است و از این نظر با فرش چلسی مشابهت دارد . س
س ۷ – فرش شکارگاه موزه وین
ابعاد آن سه متر و بیست و سه سانت در شش متر و نود و پنج سانت می باشد وبه خاطر استفاده از مفتول زربفت شده طلا و نقره، جزء فرشهای زربفت محسوب می شود . س
تار و پود و پرز آن از ابریشم می باشد و با گره فارسی بافته شده است . زمان بافت این فرش قرن دهم هجری می باشد . س
س ۸ – فرش شکارگاه موزه پولدی پتزو لی میلان
این فرش که از تار ابریشمی ، پود نخی و پرز پشمی تشکیل شده است با گره فارسی بافته شده است. ابعاد آن سه متر و شش سانت در پنج متر و هفت سانت، می باشد و در قرن ده هجری توسط غیاث الدین جامی بافته شده است . س
س ۹ – فرش موج دریا
این فرش از تاروپود نخی و پرز پشمی تشکیل شده است. نوع گره آن ترکی می باشد و دارای ابعاد سه متر و هفتاد و دو سانت در شش متر هفتاد و هفت می باشد . س
علت نامگذاری آن این است که نقشه آن شبیه موج دریا است. نام دیگر آن، فرش پرتقالی می باشد، چون که این فرش به سفارش پرتقال بافته شده است. محل بافت آن کرمان می باشد و در عصر صفویه بافته شده است این فرش در موزه وین نگهداری می شود . س
س ۱۰ – فرش گل و حیوان دار
این فرش که ابعادش دو متر و بیست و نه سانت در چهار متر و بیست و هفت سانت می باشد با گره فارسی بافته شده است. تارش پشمی، پودش نخی و پرزش پشمی می باشد در قرن دهم بافته شده است و در موزه ناسیونال گالری واشنگتن نگهداری می شود . س
س ۱۱ – فرش ابریشمی موزه مونیخ
این فرش که از تاروپود و پرزابریشمی تشکیل شده است با گره فارسی بافته شده است ابعاد آن یک متر و نیم در دو متر و چهل و چهار سانت، می باشد و محل بافت آن کاشان بوده، در عصر صفویه بافته شده است . س
س ۱۲ – فرش گلدانی
این فرش که با گره فارسی بافته شده است تاروپود ش نخی و پرزش پشمی است ابعاد آن یک متر و هفتاد و چهار سانت در دو متر و شصت و نه سانت، می باشد و هم اکنون در موزه لوگانو در سو ئیس نگهداری می شود . س
س ۱۳ – فرش سانگو سکو
تارو پودش نخی و پرز آن پشمی است ابعاد آن سه متر و دو سانت در پنچ متر و هشتاد و سه سانت، می باشد ، قدیمی ترین فرش موزه فرش است. این فرش یکی از فرشهای مجموعه سانگوسکو می باشد و به این علت سانگوسکو نام گرفته اند که یکی از زیباترین آنها به شاهزاده سانگوسکو تعلق داشته است . س
در پایان لازم می دانم که اشاره ای کوتاه به فرشهای پو لونز ( لهستانی ) داشته باشم این فرشها که در موزه های مختلف دنیا چون ویکتوریا آلبرت لندن، وین، کلیولند آمریکا و برلن نگهداری می شوند ودربافت آنها علا وه برمصالحی چون ابریشم از نخ های زر بفت نیز استفاده شده است و به خاطر همین جزء فرشهای زربفت و برجسته می باشد . س
به طور کلی فرشهای قد یمی ایران که در موزه های مختلف دنیا نگهداری می شوند و این موزه ها به خاطر داشتن چنین فرشها یی به خود می بالند ، حاصل کار هنرمندان گمنامی است که در کارگاههای خود به خلق آثار نفیس و جاودانه پرداخته اند و محصول زحمت و هنر آنها، به نام ایران در مناطق مختلف دنیا نگهداری می شوند. علت نفیس بودن چنین آثاری، کیفیت بالای بافت ، استفاده از مصالح مرغوب و طبیعی، رنگ آمیزی های ملا یم ، اصیل و طبیعی می باشد که سالیان پیش با کمترین امکانات به وجود آمده اند
امید است که ما نیز پاسداران خوبی برای میراث عظیم فرهنگی و هنری کشور خود باشیم و بتوانیم به سهم خود تلاشی در جهت ارتقاء این هنر بنمائیم .س
پایان
......................................................................................
[1] Pasyryk
......................................................................................
کاری از فرامرز تابش
اختصاصی فصلنامه اندیشه آنلاین آلمان
Sanat dh ikv rhgd fhtd_ tvaihd l,ci hd:کد ثبت در آرشیو فصلنامه
منبع: رجوع شود به بخش مستنداتس
در یوتوب
برای مشاهده فیلم ویدئویی این مقاله، اینجا کلیک کنید.س
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر